Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ
(Συνοπτικά)
Η Ήπειρος κατοικείται συνεχώς από τη 10η χιλιετία π.Χ., ενώ τα πρώτα αμιγώς ελληνικά φύλα ήταν οι Δωριείς που έφτασαν εδώ την 2η χιλιετία π.Χ. Η περιοχή άκμασε, αν και δεν έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στα ιστορικά γεγονότα της υπόλοιπης Ελλάδος, μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ.
Η ανάμιξη της περιοχής στα κοινά του ελληνικού χώρου περιοριζόταν στο μαντείο του Δία στη Δωδώνη, που ήταν το δεύτερο σημαντικότερο μαντείο του αρχαίου κόσμου, μετά το μαντείο του Απόλλωνα στους Δελφούς.
Η σύζυγος του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β' και μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα, ήταν ανιψιά του βασιλιά της Ηπείρου Αρύβα και αδελφή του διαδόχου του Αλέξανδρου. Η κάθοδος των Ρωμαίων στην Ελλάδα οδηγεί την περιοχή στην καταστροφή, αφου αποτέλεσε το πεδίο μάχης μεταξύ των Ελλήνων και των εισβολέων. Καταστράφηκαν 70 ηπειρωτικές πόλειςκαι σκλαβώθηκαν 150 χιλιάδες Ηπειρώτες.
Στη συνέχεια η περιοχή ζει σιωπηλή τον Μεσαίωνα με τις συνεχείς επιδρομές γερμανικών και σλαβικών φύλων στην Βαλκανική, έως το 1205 όταν ο Μιχαήλ Άγγελος καταφεύγει εδώ από την ηττημένη από τους Φράγκους Πόλη και δημιουργεί το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Το 1431 η περιοχή γίνεται μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το 1788 διοικητής της Ηπείρου γίνεται ο αλβανικής καταγωγής Αλή Πασάς ο οποίος ιδρύει κρατική οντότητα με βάση την ισονομία χριστιανών και μουσουλμάνων με έδρα τα Ιωάννινα. Ο Αλή Πασάς επεκτείνει το κράτος του στα παράλια της Ηπείρου και προκαλεί την αντίδραση της Μεγάλης Πύλης. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β' εκστρατεύει κατά του Αλή και το 1822 ο ηγεμόνας της Ηπείρου εκτελείται στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων.
Η Ήπειρος απελευθερώνεται το 1913 και γίνεται μέρος του νεώτερου ελληνικού κράτους.
Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων που έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ. αναφέρει ότι στην Ήπειρο ζούσαν οι φυλές: Θεσπρωτοί, Αμφίλοχοι, Αθαμάνες, Αίθικες, Τυμφαίοι, Ορέστες, Ατιντάνες, Παρωραίοι, Χάονες, Κασσωπαίοι. Στην περιοχή της Δωδώνης κατοικούσε η φυλή των Ελλών ή Σελλών. Άλλο ηπειρωτικό φύλο ήταν οι Γραικοί από το οποίο δόθηκε το όνομα σε όλους τους Έλληνες από τους Ρωμαίους.
Οι Ορέστες κατοικούσαν μεταξύ της Δυτικής Μακεδονίας και της Βορείου Ηπείρου. Πήραν το όνομά τους από τον Ορέστη, τον γιο του βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα, ο οποίος μετά τον φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας, κατέφυγε στην περιοχή και ίδρυσε την πόλη Άργος Ορεστικό.
Οι Τυμφαίοι ζούσαν μεταξύ της βόρειας Πίνδου και της περιοχής της Καστοριάς. Οι φυλές αυτές ασχολούνταν κυρίως με την νομαδική κτηνοτροφία.
Γιος του Αιακού ήταν ο Πηλέας, ο πατέρας του ήρωα του Τρωικού πολέμου Αχιλλέα. Γιος του Αχιλλέα ήταν ο Νεοπτόλεμος, ο οποίος πολέμησε κι αυτός στην Τροία. Μετά το τέλος του πολέμου, πήρε μαζί του ως λάφυρο την Ανδρομάχη, την γυναίκα του βασιλιά της Τροίας Έκτορα. Η μυθολογία αναφέρει ότι ο Νεοπτόλεμος με την Ανδρομάχη δεν κατάφεραν να φτάσουν στην πατρίδα τους αλλά κατέληξαν στην Ήπειρο όπου εγκαταστάθηκαν και μαζί απέκτησαν έναν γιο, τον Μολοσσό. Η Ανδρομάχη περιγράφεται από τους ποιητές ως υποδειγματική σύζυγος, περήφανη, ευγενική, δυναμική και στοργική μάνα. Δηλαδή το πρότυπο της Ηπειρώτισσας.
Από τη βασιλική γενιά των Μολοσσών κατάγονταν η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η Ολυμπιάδα είχε κι έναν αδελφό πολύ μικρότερό της, που ονομάζονταν κι αυτός Αλέξανδρος.
Η Ολυμπιάδα διακρίνονταν από μικρή για τον δυναμισμό της καθώς και για το ανήσυχο πνεύμα της. Στα παιδικά και εφηβικά της χρόνια έλαβε σημαντική μόρφωση από δασκάλους που την είχαν αναλάβει.
Στα 16 της χρόνια θα μεταβεί στην Σαμοθράκη για να συμμετάσχει στα Καβείρια μυστήρια. Εκεί θα την γνωρίσει ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος και θαμπωμένος από την ομορφιά, τη μόρφωση και, κυρίως, την έντονη προσωπικότητά της, θα την παντρευτεί. Από τον γάμο αυτόν θα γεννηθεί ο Μέγας Αλέξανδρος, η μεγαλύτερη μορφή του αρχαίου κόσμου, και μια αδερφή, η Κλεοπάτρα.
Στα 19 του χρόνια ο Αλέξανδρος θα συγκρουσθεί με τον πατέρα του γιατί ο Φίλιππος ήθελε να παντρευτεί μια άλλη γυναίκα. Η Ολυμπιάδα τότε πήρε το γιο της και θα ζήσουν για ένα διάστημα στην Ήπειρο, στην αυλή του βασιλιά των Μολοσσών.
Το 331 π.Χ. η Ολυμπιάδα, ενώ ο γιος της βρισκόταν στη Μικρά Ασία, θα επιστρέψει στην Ήπειρο, όπου ουσιαστικά ασκεί βασιλική εξουσία για 13 περίπου χρόνια. Εκεί θα μάθει για τον θάνατο του γιου της Αλέξανδρου, το 323 π.Χ.
Το τέλος της Ολυμπιάδας ήταν τραγικό καθώς θα την δολοφονήσει ο Κάσσανδρος, διεκδικητής του θρόνου της Μακεδονίας. Ο ίδιος θα δολοφονήσει και την γυναίκα του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ρωξάνη μαζί με τον ανήλικο γιο της και διάδοχο του θρόνου.
Ο μαγαλύτερος βασιλιάς της Ηπείρου ήταν ο Πύρρος (318-272 π.Χ.). Κατάγονταν από τη φυλή των Μολοσσών και διακρίνονταν για τις οργανωτικές και στρατηγικές του ικανότητες, καθώς και για τη φιλοδοξία του. Κατάφερε να κάνει το βασίλειο των Μολοσσών ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά κράτη του 3ου αιώνα π.Χ.
Την άνοιξη του 280 π.Χ. θα εκστρατεύσει κατά της Ιταλίας για να προστατέψει τους Έλληνες της Σικελίας από τους Ρωμαίους. Η εκστρατεία αυτή κράτησε 5 χρόνια. Θα πετύχει σημαντικές νίκες αλλά με μεγάλες απώλειες. Έτσι έμεινε η φράση "Πύρρειος νίκη". Θα σκοτωθεί άδοξα στο Άργος από ένα κεραμίδι που του πέταξε μια γυναίκα για να προστατέψει τον γιο της.
Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του μαντείου της Δωδώνης ως λατρευτικού χώρου τοποθετούνται περί το 2.600 π.Χ. Είναι το αρχαιότερο μαντείο που συναντάται στον Ελλαδικό χώρο. Η μυθολογία λέει ότι από τη Θήβα της Αιγύπτου πέταξαν δυο περιστέρια. Το ένα προσγειώθηκε στη Λιβύη όπου χτίστηκε ο ναός του Άμμωνα Δία. Το δεύτερο ήρθε στη Δωδώνη όπου και ιδρύθηκε το μαντείο.
Στις ρίζες της ιερής βλανιδιάς, πίστευαν αρχικά ότι κατοικούσε η Γαία αλλά με το Δωδεκάθεο αντικαταστάθηκε από τον Δία και τη γυναίκα του Διώνη. Λεγόταν και Νάιος Δίας από το αρχαιοελληνικό ναίω=κατοικώ.. Γι' αυτό και οι αγώνες που διεξάγονταν προς τιμή του κάθε 4 χρόνια στο κοντινό στάδιο λεγόταν Νάια.
Στο τέλος του 5ου αιώνα χτίστηκε ένας μικρός ναός όπου φυλάγονταν τα αφιερώματα των προσυνητών. Οι προσκυνητές έδιναν την ερώτησή τους γραμμένη σε ένα έλασμα (φύλλο μαλακού μετάλλου-μολύβδου), αλλά η απάντηση συνήθως τους δίνονταν προφορικά. Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. ο περίβολος με τους λέβητες αντικαταστάθηκε από έναν πιο ευρύχωρο χαμηλό πέτρινο περίβολο. Εφόσον εκεί κατοικούσε ο Δίας και το σύνολο έμοιαζε με σπίτι, ο χώρος ανομάστηκε Ιερά οικία.
Στα χρόνια του Πύρρου (312-272 π.Χ.) χτίζονται στοές γύρω γύρω, εκτός από την πλευρά της φηγού. Στον ναό και στις στοές φυλάγονταν τα αφιερώματα των πιστών. Εκείνη την εποχή χτίζονται και πολλά άλλα κτήρια: βουλευτήριο, πρυτανείο, θέατρο κτλ.και η Δωδώνη γίνεται για ένα διάστημα πρωτεύουσα των Ηπειρωτών.
Το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης χτίστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. επί βασιλείας Πύρρου και ακολουθεί το αρχιτεκτονικό σχέδιο που έχουν και τα άλλα ελληνικά θέατρα. Χωρούσε 18.000 θεατές και ήταν το μεγαλύτερο της εποχής του. Κατά την τέλεση των Ναΐων προς τιμή του Νάιου Δία, εκτός από τους αθλητικούς αγώνες στο στάδιο, γίνονταν και θεατρικοί αγώνες
Το θέατρο καταστράφηκε και επισκευάστηκε δύο φορές. Την πρώτη φορά το κατέστρεψαν οι Αιτωλοί με τον βασιλιά τους τον Δωρίμαχο το 219 π.Χ. αλλά την επόμενη χρονιά ο ο βασιλιάς Φίλιππος Ε' της Μακεδονίας άρχισε τις επισκευές. Το 167 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Αιμίλιος Παύλος το κατέστρεψε ξανά ώσπου το 31 π.Χ. το επισκεύασε πάλι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος για να χρησιμοποιηθεί ως αρένα για θηριομαχίες από τους Ρωμαίους. Ο τοίχος που υπάρχει μπροστά από τα πρώτα καθόσματα χτίστηκε αυτήν την εποχή για την προστασία των θεατών από τα θηρία.
Οι αρχαίοι δεν ζητούσαν χρησμούς μόνο από τους θεούς αλλά και από τους προσφιλείς τους νεκρούς, τα αγαπημένα τους πρόσωπα που είχαν πεθάνει, οι ψυχές των οποίων, άυλες σκιές, τριγυρνούσαν αέναα στο υποχθόνιο βασίλειο του θεού Πλούτωνα, στα έγκατα της Αχερουσίας λίμνης.
Η λίμνη σήμερα μπορεί να μην υπάρχει πια, καθώς έχει αποξηρανθεί και τη θέση της καταλαμβάνουν εύφοροι αγροί αλλά το Νεκρομαντείο του Αχέροντα στέκεται περήφανο και σχεδόν αλώβητο σε βραχώδη λόφο στη βορειοδυτική νοητή κοίτη της λίμνης.
Στην Αχερουσία λίμνη χύνονταν τρεις ποταμοί: ο Αχέροντας (=χωρίς χαρά), ο Κωκυτός (=θρήνος) και ο Βωβός Πυριφλεγέθων (=πύρινος), ο οποίος δεν υπάρχει πια. Τα ονόματα και των τριών ποταμών παραπέμπουν στο βαρύ πένθος αλλά και σε πύρινη κόλαση.
Η ίδια η Αχερουσία λίμνη περιγράφεται στις αρχαίες πηγές ως μαύρη και σκοτεινή, παγωμένη, στα νερά της οποίας δεν επιβίωνε τίποτα το έμβιο. Περικυκλωμένη από καλαμιές και μόνιμα καλυμμένη από βαριά ομίχλη προϊδέαζε και τον πιο κυνικό επισκέπτη ότι κάπως έτσι θα έμοιαζαν οι πύλες του Κάτω Κόσμου.
Στην Αχερουσία λίμνη κατήυθυνε τις ψυχές ο βαρκάρης Χάρος, τις οποίες είχε παραλάβει από τις όχθες του Αχέροντα και μόνο αφού είχε εισπράξει το οφειλόμενο αντίτιμο για τις υπηρεσίες και το περθμείο του. Αντίτιμο το οποίο είχαν φροντίσει συνετά οι συγγενείς του νεκρού να τοποθετήσουν σε μορφή οβολού στο στόμα του κεκοιμημένου. Τυχόν παράλειψή του εξαιτίας ίσως απροσεξίας ή βιασύνης είχε το τραγικό αποτέλεσμα η ψυχή του να περιπλανιέται αιώνια στις όχθες του Αχέροντα και να μην βρίσκει αναπαμό.
Το 167 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Αιμίλιος Παύλος καταλαμβάνει και καταστρέφει τις ηπειρωτικές πόλεις. Οι ζημιές που προκαλεί είναι πέρα από κάθε φαντασία. Οι κατακτητές αρπάζουν ό,τι πολύτιμο βρίσκουν, γκρεμίζουν κτήρια και ναούς. Αιχμαλώτισαν περί τους 150 χιλιάδες άνδρες τους οποίους πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα της Ρώμης. Ο γεωγράφος Στράβων γράφει σχετικά με το γεγονός αυτό: "Στην εύανδρο Ήπειρο επικρατεί πολλή ερημιά και όλοι οι κατοικούμενοι κείτονται ερηπωμένοι". Ήταν τόσο μεγάλη η θηριωδία των Ρωμαίων, ώστε ο Οκταβιανός Αύγουστοςμετά από 130 χρόνια, όταν χρειάστηκε κατοίκους για την πόλη που ίδρυσε, τη Νικόπολη, έφερε ανθρώπους από την Αιτωλία και την Ακαρνανία. Τους αιώνες που ακολούθησαν η Ήπειρος θα γνωρίσει την παρακμή και την εξαθλίωση.
Τον 5ο αιώνα έχουμε τις επιδρομές των Βανδάλων (Γερμανικό φύλο), τον 6ο αιώνα θα επιτεθούν οι Οστρογότθοι και κατά το μέσο του 6ου αιώνα μέχρι και το μέσο του 7ου αιώνα έχουμε την εισβολή των Σλάβων και την εγκατάστασή τους στις ερημωνένες περιοχές της Ηπείρου.
Τους επόμενους αιώνες η Ήπειρος θα ζήσει σκοτεινά χρόνια καθώς δεν υπάρχουν πηγές που να αναφέρουν κάποιο σημαντικό γεγονός.
Ένας από τους βυζαντινούς άρχοντες, ο Μιχαήλ Δούκας κατέφυγε στην Άρτα και ίδρυσε το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Την περίοδο αυτή η Ήπειρος αρχίζει να αναδύεται από την αφάνεια της ιστορίας. Οι δεσπότες του κατάφεραν να το επεκτείνουν μέχρι τη Θεσσαλονίκη. Οι εμφύλιες συγκρούσεις όμως με την αυτοκρατορία της Νίκαιας το αποδυνάμωσαν. Στα χρόνια αυτά αρχίζει να εμφανίζεται η πόλη των Ιωαννίνων ως σημαντικό διοικητικό κέντρο.
Μεγάλη ακμή γνώρισε η τέχνη στην Ήπειρο κατά τον 13ο αιώνα. Η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η γλυπτική θα γνωρίσουν σημαντική ανάπτυξη με κέντρο κυρίως την Άρτα. Εντυπωσιακά μνημεία της εποχής είναι ο ναός των Βλαχερνών, ο ναός της Παρηγορήτισσας και η Κοίμηση της Θεοτόκου στο Μολυβδοσκέπαστο.
Το 1611 ξέσπασε επαναστατικό κίνημα στην Ήπειρο με υποκινητή τον επίσκοπο Τρίκκης (Τρικάλων) Διονύσιο τον Φιλόσοφο. Οι επαναστάτες με τσουγκράνες, γιαταγάνια, τσεκούρια και με ελάχιστα όπλα επιτέθηκαν στους Τούρκους των Ιωαννίνων και έκαψαν την κατοικία του πασά. Η βοήθεια που είχε συμφωνήσει ο Διονύσιος από τη δύση δεν ήρθε και όταν οι Τούρκοι αντεπιτέθηκαν στους άοπλους και κακώς προετοιμασμένους επαναστάτες, τους διέλυσαν. Ο ίδιος ο Διονύσιος συνελήφθη, τον έστησαν δεμένο σε μια πλατεία και τον έγδαραν ζωντανό για παραδειγματισμό. Η σκληρότητα του δυνάστη στο πρόσωπο του ήρωα επισκόπου παρουσιάζεται στο μουσείο κέρινων ομοιωμάτων του Παύλου Βρέλλη στα Ιωάννινα. Μετά την καταστολή του κινήματος, τίποτα δεν θα είναι ίδιο στην Ήπειρο. Τα οικονομικά προνόμια καταργήθηκαν και οι χριστιανοί εκδιώχθηκαν από το κάστρο της πόλης των Ιωαννίνων.
Σούλι, το άπαρτο κάστρο της λευτεριάς
Από το 1685 μέχρι το 1822 οι Σουλιώτες θα κρατήσουν αναμμένη τη φλόγα της επανάστασης. Τα Σουλιωτοχώρια διατηρούσαν 2 με 2μισι χιλιάδες μάχημους άνδρες οι οποίοι διακρίνονταν για την απαράμιλλη γενναιότητά τους καθώς και για το ανυπόταχτο πνεύμα τους.
Από τη στιγμή που ανέλαβε το πασαλίκι των Ιωαννίνων ο Αλή πασάς (1789-1822) οι συγκρούσεις και τα ηρωικά κατορθώματα των Σουλιωτών έγραψαν στο βιβλίο της ιστορίας σελίδες δόξας. Το 1803 ο καλόγερος Σαμουήλ θα ανατονάξει το Κούγκι για να μην συλληφθούν ζωντανοί από τους Τουρκαλβανούς. Στο Ζάλογγο οι Σουλιώτισσες για να αποφύγουν κι αυτές την σύλληψη και την ατίμωση πιάνονται χέρι χέρι στο χορό και "βγάζοντας μια διαπεραστική και μακρόσυρτη κραυγή ρίχνονται μαζι με τα παιδιά τους στο βάθος ενός τρομακτικού γκρεμού".
Ο Αλή πασάς, για να προωθήσει τις προσωπικές του φιλοδοξίες, ενθάρρυνε την ανάπτυξη του εμπορίου, την ίδρυση σχολείων και συγκέντρωσε στην αυλή του σημαντικούς λόγιους της εποχής αλλά και ικανούς στρατιωτικούς όπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Αθανάσιος Διάκος. Λειτουργούσε μια στρατιωτική σχολή από την οποία θα ξεπηδήσουν οι παραπάνω ήρωες της Επανάστασης του 1821.
Οι Ηπειρώτες λόγιοι με το συγγραφικό έργο τους άνοιξαν το δρόμο προς την εθνική και πνευματική αναγέννηση του υπόδουλου Ελληνισμού. Ο Νεόφυτος Δούκας, ο Αθανάσιος Ψαλίδας και ο Ιωάννης Βηλαράς ήταν κάποιοι απ' αυτούς.
Η δράση των Σουλιωτών που προαναφέραμε καθώς και οι δρόμοι που άνοιξαν οι λόγιοι και οι έμποροι Ηπειρώτες, πρόσφεραν τεράστιο έργο στην επιτυχία του μεγάλου ξεσηκωμού που ξεκίνησε στη Μολδοβλαχία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη τον Ιανουάριο του 1821 και συνεχίστηκε στην Πελοπόννησο τον Μάρτιο του ίδιου έτους.
Η οργάνωση και η συστηματική πρετοιμασία αυτού του τιτάνιου έπους ήταν έργο μιας μυστικής οργάνωσης, της Φιλικής Εταιρείας. Οι δυο από τους ιδρυτές της ήταν Ηπειρώτες: ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Άρτας και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα. Αν και ζούσαν έξω από τα σύνορα της Ελλάδας, ήταν έμποροι στην Οδησσό της Ρωσίας, συμπάσχουν με τους υπόδουλους συμπατριώτες τουςκαι θα δώσουν το είναι τους στη μεγάλη απόφαση για λευτεριά.
Οι αδελφοί Ζωσιμάδες, ο Αρσάκης, ο Γεώργιος Σταύρου, ο Σίνας, ο Ζάππας, ο Τοσίτσας, ο Ριζάρης, ο Καπλάνης, ο Στουρνάρας, ο Χρηστάκης Ζωγράφος, ο Χατζηκώστας, ο Γεώργιος Αβέρωφ και πολλοί άλλοι διέθεσαν τεράστια χρηματικά ποσά για την κατασκευή έργων υποδομής, την ανάπτυξη της παιδείας, της υγείας και του πολιτισμού.
Το μέγεθος της προσφοράς αυτών των ευεργετών δεν περιορίστηκε μόνο στα στενά όρια της Ηπείρου αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το Πολυτεχνείο στην Αθήνα, η σχολή Ευελπίδων, το Παναθηναϊκό στάδιο, το θωρηκτό Αβέρωφ, το Ζάππειο μέγαρο, το Αστεροσκοπείο Αθηνών, το κτήριο της Ακαδημίας Αθηνών, το Αρσάκειο και πλήθος άλλων είναι έργα Ηπειρωτών ευεργετών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Γεώργιος Χατζηκώστας ο οποίος έφτιαξε νοσοκομείο όχι μόνο στα Ιωάννινα αλλά και στο Μεσολόγγι επειδή τον συγκινούσε η θυσία των Μεσολογγιτών κατά την ηρωική τους έξοδο το 1826.
Κορυφαία μορφή ήταν ο Κοσμάς ο Αιτωλός που κατάγονταν από το χωριό Μέγα Δέντρο Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας. με τις περιοδείες και την διδασκαλία του συνέβαλε στην αναχαίτιση του εξισλαμισμού στα χωριά της Ηπείρου και στην διάσωση της ελληνικής γλώσσας. Το 1779 οι εχθροί του Ελληνισμού θα τον κρεμάσουν στην Βόρεια Ήπειρο.
Άλλοι νεομάρτυρες είναι ο άγιος Ιωάννης ο Ράπτης από το Τέροβο που μαρτύρησε τον 16ο αιώνα, ο άγιος Γεώργιος ο Νέος που μαρτύρησε τον 19ο αιώνα και πολλοί άλλοι.
Τα Ιωάννινα απελευθερώθηκαν από τον τουρκικό ζυγό στις 21 Φεβρουαρίου 1913. Η αποφασιστική μάχη δόθηκε στο Μπιζάνι, το οποίο οι Τούρκοι του Εσάτ πασά είχαν οχυρώσει ιδιαίτερα αποτελεσματικά με τη βοήθεια Γερμανών στρατιωτικών.
Η πόλη των Ιωαννίνων θα πέσει στα χέρια του ελληνικού στρατού χάρη στην παράτολμη κυκλωτική κίνηση του ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου ο οποίος παραπλάνησε τον εχθρό και τον έκανε να πιστέψει ότι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να παραδοθούν. Με την κίνηση αυτή αιχμαλώτισαν 20.000 Τούρκους στρατιώτες. Όμως άλλοι 15.000 δεν παραδόθηκαν και οπισθοχώρησαν προς βορρά. Καταδιώκοντας τις δυνάμεις αυτές ο ελληνικός στρατός θα ελευθερώσει και τις πόλεις και τα χωριά της Βορείου Ηπείρου.
Στις 28 Φεβρουαρίου 1914 οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου θα ανακηρύξουν την αυτονομία τους με Πρόεδρο της "Αυτόνομης Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου" τον πρώην υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας Γεώργιο Ζωγράφο. Τελικάτο 1921 οι Μεγάλες Δυνάμεις υπό την πίεση της Ιταλίας θα παραχωρήσουν την Βόρεια Ήπειρο στην Αλβανία.
Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 οι ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις θα εισβάλουν στη χώρα μας από την Ελληνοαλβανική μεθόριο. Οι δυνάμεις του φασισμού και του ναζισμού ήθελαν την Ελλάδα υπό τον στρατηγικό έλεγχό τους.
Ο ελληνικός στρατός αποτελούνταν από 35.000 στρατιώτες και 140 αεροπλάνα. Τη γραμμή άμυνας από τη Θεσπρωτία μέχρι τον Σμόλικα είχε αναλάβει η VIII Μεραρχία με διοικητή τον υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο με έδρα των επιχειρήσεων το Καλπάκι. Οι ιταλικές δυνάμεις ανέρχονταν σε 100.000 άνδρες και 400 αεροπλάνα.
Παρά την υπεροχή του ο εχθρός δεν θα καταφέρει να διασπάσει την γραμμή του μετώπου Καλαμάς-Καλπάκι. Η παθιασμένη άμυνα των Ελλήνων και η ευστοχία του πυροβολικού θα καθηλώσουν τους Ιταλούς.
Η ιταλική μεραρχία Τζούλια εκπαιδευμένη στον ορεινό πόλεμο, κατάφερε να διασπάσει το μέτωπο ανάμεσα από τον Σμόλικα και το Γράμμο. Ο συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης με τις μικρές δυνάμεις που διέθετε, έκανε ελιγμό οπισθοχώρησης μέχρι να φτάσουν ενισχύσεις. Έτσι οι Ιταλοί ανενόχλητοι σχεδόν πέρασαν από την Σαμαρίνα, το Δίστρατο και έφτασαν στη Βωβούσα με στόχο να καταλάβουν το Μέτσοβο.
Όταν σε λίγες μέρες το Απόσπασμα Πίνδου του Δαβάκη θα ενισχυθεί με νέες δυνάμεις, στις 2 Νοεμβρίου 1940 θα αντεπιτεθεί για να καταλάβει τα υψώματα Προφήτης Ηλίας Φούρκας, Ζεκίρι και Ταμπούρι Κερασόβου. Οι Ιταλοί, γνωρίζοντας την στρατηγική σημασία αυτών των υψωμάτων, θα αμυνθούν πεισματικά. Στην προσπάθεια αυτή θα σκοτωθεί ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός Αλέξανδρος Διάκος και θα τραυματιστεί σοβαρά στο στήθος ο Σπαρτιάτης Κωνσταντίνος Δαβάκης. Παρά τις σοβαρές απώλειες, ο ελληνικός στρατός θα ανακτήσει υπό τον έλεγχό του τα σημαντικά αυτά υψώματα κι έτσι θα καταφέρει καίριο πλήγμα στις ιταλικές επιχειρήσεις γιατί τώρα πια οι ιταλικές δυνάμεις που είχαν φτάσει στη Βωβούσα, είχαν αποκοπεί και δεν άργησαν να παραδοθούν.
Ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος δίκαια χαρακτηρίστηκε στρατηγός της νίκης. Κατάγονταν από τον Κλειστό Ευρυτανίας και οι στρατηγικές του ικανότητες αναδείχθηκαν με την απόφασή του να επανδρώσει την μεραρχία του κυρίως με Ηπειρώτες, να οχυρώσει την μεθοριακή γραμμή ιδιαιτέρως αποτελεσματικά και να κινητοποιήσει τον άμαχο πληθυσμό ώστε να είναι σε θέση να υποστηρίξει τις μάχιμες μονάδες. Η κορυφαία στιγμή της στρατηγικής ικανότητας του Κατσιμήτρου ήταν στις 18 Νοεμβρίου 1940 όταν, παρακούωντας τις διαταγές του Γενικού Επιτελείου που του ζητούσε να οπισθοχωρήσει και να αμυνθεί στο Μέτσοβο, αυτός, αντίθετα, διέταξε γενική αντεπίθεση! Κι από εκείνη τη στιγμή ο ελληνικός στρατός θα ξεχυθεί μπροστά και θα πετύχει νίκες ανεανάληπτες που θα κάνουν τους ξένους ηγέτες να παραληρούν από θαυμασμό. Θα αποθήσουν τον εχθρό πέρα από τα σύνορα και θα ελευθερώσουν τις πόλεις και τα χωριά της Βορείου Ηπείρου για τρίτη φορά.
Ήταν ένας πόλεμος άνισος και πάνω απ' όλα άδικος. Όμως, η προσπάθεια άξιων αξιωματικών, γενναίων στρατιωτών και με την συμμετοχή του άμαχου πληθυσμού που παρά τη φτώχεια και την ανέχεια, διακατέχονταν από αίσθημα πατριωτικού καθήκοντος, κατάφεραν όλοι μαζί να αποκαταστήσουν την αδικία και να διασώσουν την τιμή και την αξιοπρέπεια του έθνους μας.
Δεκέμβρης 2013
Δημήτρης Τέλλης
Σημείωση: Η αναδρομή αυτή στην ιστορία της Ηπείρουέγινε με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την απελευθέρωση του τόπου μας. Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό τ. 128. της Αδελφότητας Αγίας Παρασκευής Κόνιτσας "ΚΕΡΑΣΟΒΟ'.
Η ανάμιξη της περιοχής στα κοινά του ελληνικού χώρου περιοριζόταν στο μαντείο του Δία στη Δωδώνη, που ήταν το δεύτερο σημαντικότερο μαντείο του αρχαίου κόσμου, μετά το μαντείο του Απόλλωνα στους Δελφούς.
Η σύζυγος του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β' και μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα, ήταν ανιψιά του βασιλιά της Ηπείρου Αρύβα και αδελφή του διαδόχου του Αλέξανδρου. Η κάθοδος των Ρωμαίων στην Ελλάδα οδηγεί την περιοχή στην καταστροφή, αφου αποτέλεσε το πεδίο μάχης μεταξύ των Ελλήνων και των εισβολέων. Καταστράφηκαν 70 ηπειρωτικές πόλειςκαι σκλαβώθηκαν 150 χιλιάδες Ηπειρώτες.
Στη συνέχεια η περιοχή ζει σιωπηλή τον Μεσαίωνα με τις συνεχείς επιδρομές γερμανικών και σλαβικών φύλων στην Βαλκανική, έως το 1205 όταν ο Μιχαήλ Άγγελος καταφεύγει εδώ από την ηττημένη από τους Φράγκους Πόλη και δημιουργεί το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Το 1431 η περιοχή γίνεται μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το 1788 διοικητής της Ηπείρου γίνεται ο αλβανικής καταγωγής Αλή Πασάς ο οποίος ιδρύει κρατική οντότητα με βάση την ισονομία χριστιανών και μουσουλμάνων με έδρα τα Ιωάννινα. Ο Αλή Πασάς επεκτείνει το κράτος του στα παράλια της Ηπείρου και προκαλεί την αντίδραση της Μεγάλης Πύλης. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β' εκστρατεύει κατά του Αλή και το 1822 ο ηγεμόνας της Ηπείρου εκτελείται στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων.
Η Ήπειρος απελευθερώνεται το 1913 και γίνεται μέρος του νεώτερου ελληνικού κράτους.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ
Στα χρόνια του μύθου
Ήπειρος, άπειρος γη, στεριά δίχως τέλος, κατά τον Όμηρο.Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων που έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ. αναφέρει ότι στην Ήπειρο ζούσαν οι φυλές: Θεσπρωτοί, Αμφίλοχοι, Αθαμάνες, Αίθικες, Τυμφαίοι, Ορέστες, Ατιντάνες, Παρωραίοι, Χάονες, Κασσωπαίοι. Στην περιοχή της Δωδώνης κατοικούσε η φυλή των Ελλών ή Σελλών. Άλλο ηπειρωτικό φύλο ήταν οι Γραικοί από το οποίο δόθηκε το όνομα σε όλους τους Έλληνες από τους Ρωμαίους.
Οι Ορέστες κατοικούσαν μεταξύ της Δυτικής Μακεδονίας και της Βορείου Ηπείρου. Πήραν το όνομά τους από τον Ορέστη, τον γιο του βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα, ο οποίος μετά τον φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας, κατέφυγε στην περιοχή και ίδρυσε την πόλη Άργος Ορεστικό.
Οι Τυμφαίοι ζούσαν μεταξύ της βόρειας Πίνδου και της περιοχής της Καστοριάς. Οι φυλές αυτές ασχολούνταν κυρίως με την νομαδική κτηνοτροφία.
Η εποχή του σιδήρου (11ος - 8ος αιώνας π.Χ.)
Την εποχή αυτή έχουμε την κάθοδο των Δωριαίων στη νότια Ελλάδα. Στην Ήπειρο θα εγκατασταθεί το ελληνικό φύλο των Μολοσσών, οι οποίοι έφτασαν από τη Μακεδονία και εγκαταστάθηκαν στην πεδιάδα των Ιωαννίνων. Με τον καιρό θα επεκταθούν από τη Δωδώνη μέχρι τον Αώο ποταμό. Οι Μολοσσοί θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας των Ηπειρωτών.
Οι γενεαλογικές παραδόσεις των Μολοσσών
Οι Μολοσσοί πίστευαν ότι κατάγονταν από τον μυθικό ήρωα Αιακό ο οποίος ήταν γιος του Δία και της Αίγινας. Ο Αιακός φημίζονταν για την μεγάλη σοφία και την δικαιοσύνη του. Γι' αυτό, όταν πέθανε, ορίστηκε από τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη κριτής του Κάτω Κόσμου, όπου μαζί με τον Ραδάμανθυ και τον Μίνωα έκριναν τις ψυχές των νεκρών. Γιος του Αιακού ήταν ο Πηλέας, ο πατέρας του ήρωα του Τρωικού πολέμου Αχιλλέα. Γιος του Αχιλλέα ήταν ο Νεοπτόλεμος, ο οποίος πολέμησε κι αυτός στην Τροία. Μετά το τέλος του πολέμου, πήρε μαζί του ως λάφυρο την Ανδρομάχη, την γυναίκα του βασιλιά της Τροίας Έκτορα. Η μυθολογία αναφέρει ότι ο Νεοπτόλεμος με την Ανδρομάχη δεν κατάφεραν να φτάσουν στην πατρίδα τους αλλά κατέληξαν στην Ήπειρο όπου εγκαταστάθηκαν και μαζί απέκτησαν έναν γιο, τον Μολοσσό. Η Ανδρομάχη περιγράφεται από τους ποιητές ως υποδειγματική σύζυγος, περήφανη, ευγενική, δυναμική και στοργική μάνα. Δηλαδή το πρότυπο της Ηπειρώτισσας.
Η Ολυμπιάδα
Η Ολυμπιάδα διακρίνονταν από μικρή για τον δυναμισμό της καθώς και για το ανήσυχο πνεύμα της. Στα παιδικά και εφηβικά της χρόνια έλαβε σημαντική μόρφωση από δασκάλους που την είχαν αναλάβει.
Στα 16 της χρόνια θα μεταβεί στην Σαμοθράκη για να συμμετάσχει στα Καβείρια μυστήρια. Εκεί θα την γνωρίσει ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος και θαμπωμένος από την ομορφιά, τη μόρφωση και, κυρίως, την έντονη προσωπικότητά της, θα την παντρευτεί. Από τον γάμο αυτόν θα γεννηθεί ο Μέγας Αλέξανδρος, η μεγαλύτερη μορφή του αρχαίου κόσμου, και μια αδερφή, η Κλεοπάτρα.
Στα 19 του χρόνια ο Αλέξανδρος θα συγκρουσθεί με τον πατέρα του γιατί ο Φίλιππος ήθελε να παντρευτεί μια άλλη γυναίκα. Η Ολυμπιάδα τότε πήρε το γιο της και θα ζήσουν για ένα διάστημα στην Ήπειρο, στην αυλή του βασιλιά των Μολοσσών.
Το 331 π.Χ. η Ολυμπιάδα, ενώ ο γιος της βρισκόταν στη Μικρά Ασία, θα επιστρέψει στην Ήπειρο, όπου ουσιαστικά ασκεί βασιλική εξουσία για 13 περίπου χρόνια. Εκεί θα μάθει για τον θάνατο του γιου της Αλέξανδρου, το 323 π.Χ.
Το τέλος της Ολυμπιάδας ήταν τραγικό καθώς θα την δολοφονήσει ο Κάσσανδρος, διεκδικητής του θρόνου της Μακεδονίας. Ο ίδιος θα δολοφονήσει και την γυναίκα του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ρωξάνη μαζί με τον ανήλικο γιο της και διάδοχο του θρόνου.
Ο βασιλιάς Πύρρος
Την άνοιξη του 280 π.Χ. θα εκστρατεύσει κατά της Ιταλίας για να προστατέψει τους Έλληνες της Σικελίας από τους Ρωμαίους. Η εκστρατεία αυτή κράτησε 5 χρόνια. Θα πετύχει σημαντικές νίκες αλλά με μεγάλες απώλειες. Έτσι έμεινε η φράση "Πύρρειος νίκη". Θα σκοτωθεί άδοξα στο Άργος από ένα κεραμίδι που του πέταξε μια γυναίκα για να προστατέψει τον γιο της.
Η Ηπειρωτικη δημοκρατία
Το 274 π.Χ. τα ηπειρωτικά φύλα Μολοσσοί, Χάονες και Θεσπρωτοί ιδρύουν την Ηπειρωτική Συμπολιτεία με τον τίτλο "Απειρώταν". Αρχηγοί της Συμπολιτείας ήταν τρεις στρατηγοί, ένας από κάθε λαό και την νομοθετική εξουσία την είχε ο λαός ο οποίος αποφάσιζε στην συνέλευση του Κοινού των Ηπειρωτών. Τα νομίσματα της εποχής αυτής απεικονίζουν στη μια όψη τον Δία με τη Διώνη και στην άλλη έναν ταύρο. Η Ηπειρωτική δημοκρατία θα σβήσει το 167 π/Χ. όταν η Ήπειρος καταλαβάνεται από τους Ρωμαίους.
Το μαντείο της Δωδώνης
Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του μαντείου της Δωδώνης ως λατρευτικού χώρου τοποθετούνται περί το 2.600 π.Χ. Είναι το αρχαιότερο μαντείο που συναντάται στον Ελλαδικό χώρο. Η μυθολογία λέει ότι από τη Θήβα της Αιγύπτου πέταξαν δυο περιστέρια. Το ένα προσγειώθηκε στη Λιβύη όπου χτίστηκε ο ναός του Άμμωνα Δία. Το δεύτερο ήρθε στη Δωδώνη όπου και ιδρύθηκε το μαντείο.
Αρχαιότητα
Το μαντείο στην αρχή ήταν υπαίθριο, με μια βελανιδιά (η ιερή φηγός) που γύρω είχε έναν περίβολο από χάλκινους λέβητες πάνω σε τρίποδες οι οποίοι με τους ήχους που έκαναν όταν χτυπούσαν μεταξύ τους αλλά και σε συνδυασμό με το θρόισμα των φύλλων της ιερής βελανιδιάς αλλά και άλλους ήχους (πέταγμα περιστεριων, κελάρυσμα πηγής κ.ά.) έδιναν τους χρησμούς τους οποίους ερμήνευαν οι ιερείς του μαντείου. Οι ιερείς δεν έπλεναν ποτέ τα πόδια τους και σέρνονταν στο χώμα για να έχουν επαφή με τη γη.Στις ρίζες της ιερής βλανιδιάς, πίστευαν αρχικά ότι κατοικούσε η Γαία αλλά με το Δωδεκάθεο αντικαταστάθηκε από τον Δία και τη γυναίκα του Διώνη. Λεγόταν και Νάιος Δίας από το αρχαιοελληνικό ναίω=κατοικώ.. Γι' αυτό και οι αγώνες που διεξάγονταν προς τιμή του κάθε 4 χρόνια στο κοντινό στάδιο λεγόταν Νάια.
Στο τέλος του 5ου αιώνα χτίστηκε ένας μικρός ναός όπου φυλάγονταν τα αφιερώματα των προσυνητών. Οι προσκυνητές έδιναν την ερώτησή τους γραμμένη σε ένα έλασμα (φύλλο μαλακού μετάλλου-μολύβδου), αλλά η απάντηση συνήθως τους δίνονταν προφορικά. Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. ο περίβολος με τους λέβητες αντικαταστάθηκε από έναν πιο ευρύχωρο χαμηλό πέτρινο περίβολο. Εφόσον εκεί κατοικούσε ο Δίας και το σύνολο έμοιαζε με σπίτι, ο χώρος ανομάστηκε Ιερά οικία.
Στα χρόνια του Πύρρου (312-272 π.Χ.) χτίζονται στοές γύρω γύρω, εκτός από την πλευρά της φηγού. Στον ναό και στις στοές φυλάγονταν τα αφιερώματα των πιστών. Εκείνη την εποχή χτίζονται και πολλά άλλα κτήρια: βουλευτήριο, πρυτανείο, θέατρο κτλ.και η Δωδώνη γίνεται για ένα διάστημα πρωτεύουσα των Ηπειρωτών.
Το θέατρο
Το θέατρο καταστράφηκε και επισκευάστηκε δύο φορές. Την πρώτη φορά το κατέστρεψαν οι Αιτωλοί με τον βασιλιά τους τον Δωρίμαχο το 219 π.Χ. αλλά την επόμενη χρονιά ο ο βασιλιάς Φίλιππος Ε' της Μακεδονίας άρχισε τις επισκευές. Το 167 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Αιμίλιος Παύλος το κατέστρεψε ξανά ώσπου το 31 π.Χ. το επισκεύασε πάλι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος για να χρησιμοποιηθεί ως αρένα για θηριομαχίες από τους Ρωμαίους. Ο τοίχος που υπάρχει μπροστά από τα πρώτα καθόσματα χτίστηκε αυτήν την εποχή για την προστασία των θεατών από τα θηρία.
Το νεκρομαντείο του Αχέροντα
Η λίμνη σήμερα μπορεί να μην υπάρχει πια, καθώς έχει αποξηρανθεί και τη θέση της καταλαμβάνουν εύφοροι αγροί αλλά το Νεκρομαντείο του Αχέροντα στέκεται περήφανο και σχεδόν αλώβητο σε βραχώδη λόφο στη βορειοδυτική νοητή κοίτη της λίμνης.
Στην Αχερουσία λίμνη χύνονταν τρεις ποταμοί: ο Αχέροντας (=χωρίς χαρά), ο Κωκυτός (=θρήνος) και ο Βωβός Πυριφλεγέθων (=πύρινος), ο οποίος δεν υπάρχει πια. Τα ονόματα και των τριών ποταμών παραπέμπουν στο βαρύ πένθος αλλά και σε πύρινη κόλαση.
Η ίδια η Αχερουσία λίμνη περιγράφεται στις αρχαίες πηγές ως μαύρη και σκοτεινή, παγωμένη, στα νερά της οποίας δεν επιβίωνε τίποτα το έμβιο. Περικυκλωμένη από καλαμιές και μόνιμα καλυμμένη από βαριά ομίχλη προϊδέαζε και τον πιο κυνικό επισκέπτη ότι κάπως έτσι θα έμοιαζαν οι πύλες του Κάτω Κόσμου.
Στην Αχερουσία λίμνη κατήυθυνε τις ψυχές ο βαρκάρης Χάρος, τις οποίες είχε παραλάβει από τις όχθες του Αχέροντα και μόνο αφού είχε εισπράξει το οφειλόμενο αντίτιμο για τις υπηρεσίες και το περθμείο του. Αντίτιμο το οποίο είχαν φροντίσει συνετά οι συγγενείς του νεκρού να τοποθετήσουν σε μορφή οβολού στο στόμα του κεκοιμημένου. Τυχόν παράλειψή του εξαιτίας ίσως απροσεξίας ή βιασύνης είχε το τραγικό αποτέλεσμα η ψυχή του να περιπλανιέται αιώνια στις όχθες του Αχέροντα και να μην βρίσκει αναπαμό.
Η Ρωμαιοκρατία στην Ήπειρο
 |
| Μέρος των τειχών της αρχαίας Νικόπολης |
Η Ήπειρος στα Βυζαντινά χρόνια (4ος αιώνας μ.Χ. - 1204)
Η Ήπειρος κατά τους Βυζαντινούς χρόνους ανήκε στο θέμα της Νικοπόλεως. Στο τέλος της Ρωμαϊκής εποχής και στην αυγή της Βυζαντινής η Ήπειρος βαδίζει δειλά βήματα ανάπτυξης. Την μικρή αυτή ανάπτυξη θα την σταματήσουν πάλι οι επιδρομές βαρβαρικών φυλών από τον βορρά και την δύση. Νέες δοκιμασίες απειλούν την βασανισμένη Ήπειρο.Τον 5ο αιώνα έχουμε τις επιδρομές των Βανδάλων (Γερμανικό φύλο), τον 6ο αιώνα θα επιτεθούν οι Οστρογότθοι και κατά το μέσο του 6ου αιώνα μέχρι και το μέσο του 7ου αιώνα έχουμε την εισβολή των Σλάβων και την εγκατάστασή τους στις ερημωνένες περιοχές της Ηπείρου.
Τους επόμενους αιώνες η Ήπειρος θα ζήσει σκοτεινά χρόνια καθώς δεν υπάρχουν πηγές που να αναφέρουν κάποιο σημαντικό γεγονός.
Η υστεροβυζαντνή περίοδος στην Ήπειρο
Το 1204, κατά την Δ' Σταυροφορία, οι στρατιώτες του Πάπα της Ρώμης καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη και διαλύουν την Βυζαντινή αυτοκρατορία. |
| Ο βυζαντινός ναός της Παρηγορήτισσας στην Άρτα |
Μεγάλη ακμή γνώρισε η τέχνη στην Ήπειρο κατά τον 13ο αιώνα. Η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η γλυπτική θα γνωρίσουν σημαντική ανάπτυξη με κέντρο κυρίως την Άρτα. Εντυπωσιακά μνημεία της εποχής είναι ο ναός των Βλαχερνών, ο ναός της Παρηγορήτισσας και η Κοίμηση της Θεοτόκου στο Μολυβδοσκέπαστο.
Η Ήπειρος στα Οθωμανικά χρόνια (1430-1913)
Το 1430 τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους και για τον λόγο αυτό οι κατακτητές παραχώρησαν ορισμένα προνόμια στους κατοίκους. Άλλες περιοχές που ευνοήθηκαν με προνόμια ήταν το Συρράκο, το Μέτσοβο, τα Ζαγοροχώρια κ.ά. |
| Το μαρτύειο του Διονύσιου Μουσείο κέρινων ομοιωμάτων Π. Βρέλλη |
Σούλι, το άπαρτο κάστρο της λευτεριάς
Από τη στιγμή που ανέλαβε το πασαλίκι των Ιωαννίνων ο Αλή πασάς (1789-1822) οι συγκρούσεις και τα ηρωικά κατορθώματα των Σουλιωτών έγραψαν στο βιβλίο της ιστορίας σελίδες δόξας. Το 1803 ο καλόγερος Σαμουήλ θα ανατονάξει το Κούγκι για να μην συλληφθούν ζωντανοί από τους Τουρκαλβανούς. Στο Ζάλογγο οι Σουλιώτισσες για να αποφύγουν κι αυτές την σύλληψη και την ατίμωση πιάνονται χέρι χέρι στο χορό και "βγάζοντας μια διαπεραστική και μακρόσυρτη κραυγή ρίχνονται μαζι με τα παιδιά τους στο βάθος ενός τρομακτικού γκρεμού".
Η πνευματική και οικονομική ανάπτυξη της Ηπείρου
Την τελευταία δεκαετία του 18ου αιώνα τα Ιωάννινα αποτελούσαν το σημαντικότερο οικονομικό και πνευματικό κέντρο τόσο του Ελλαδικού όσο και ευρύτερα του Βαλκανικού χώρου. |
| Ο Αλή πασάς |
Οι Ηπειρώτες λόγιοι με το συγγραφικό έργο τους άνοιξαν το δρόμο προς την εθνική και πνευματική αναγέννηση του υπόδουλου Ελληνισμού. Ο Νεόφυτος Δούκας, ο Αθανάσιος Ψαλίδας και ο Ιωάννης Βηλαράς ήταν κάποιοι απ' αυτούς.
Η συμβολη των Ηπειρωτών στην Επανάσταση του 1821
Αν και η Ήπειρος ελευθερώθηκε 92 χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, η συμβολή των Ηπειρωτών στην επιτυχία της ήταν καταλυτική.Η δράση των Σουλιωτών που προαναφέραμε καθώς και οι δρόμοι που άνοιξαν οι λόγιοι και οι έμποροι Ηπειρώτες, πρόσφεραν τεράστιο έργο στην επιτυχία του μεγάλου ξεσηκωμού που ξεκίνησε στη Μολδοβλαχία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη τον Ιανουάριο του 1821 και συνεχίστηκε στην Πελοπόννησο τον Μάρτιο του ίδιου έτους.
Η οργάνωση και η συστηματική πρετοιμασία αυτού του τιτάνιου έπους ήταν έργο μιας μυστικής οργάνωσης, της Φιλικής Εταιρείας. Οι δυο από τους ιδρυτές της ήταν Ηπειρώτες: ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Άρτας και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα. Αν και ζούσαν έξω από τα σύνορα της Ελλάδας, ήταν έμποροι στην Οδησσό της Ρωσίας, συμπάσχουν με τους υπόδουλους συμπατριώτες τουςκαι θα δώσουν το είναι τους στη μεγάλη απόφαση για λευτεριά.
Η μάχη στο Πέτα της Άρτας
Το 1822 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, πρόεδρος του Εκτελεστικού της κυβέρνησης, αποδεχόμενος την πρόσκληση των Σουλιωτών γιασ βοήθεια, κινήθηκε με 3.000 άνδρες προς την περιοχή της Άρτας. Στο σώμα αυτό συμμετείχαν εθελονντικά και πολλοί Ευρωπαίοι φιλέλληνες. Στη μάχη που δόθηκε στο Πέτα της Άρτας οι Έλληνες θα γνωρίσουν βαριά ήττα από τους Τούρκους του Κιουταχή. Πολλοί φιλέλληνες θα χάσουν τη ζωή τους και το αίμα τους θα ποτίσει τη μαρτυρική γη της Ηπείρου. Η ήττα αυτή θα επιβραδύνει την απελευθέρωση της Ηπείρου.
Το συνέδριο του Βερολίνου και η προσάρτηση της Άρτας
Στο συνέδριο του Βερολίνου το 1878 οι Μεγάλες Δυνάμεις αναγνώρισαν στο ελεύθερο ελληνικό κράτος την Θεσσαλία και την περιοχή της Άρτας.
Οι Ηπειρώτες ευεργέτες
Οι εύποροι Ηπειρώτες της διασποράς από τον 16ο αιώνα μέχρι και τις αρχές του 20ού επέδειξαν τεράστιο ευεργετικό έργο υπέρ της πατρίδας.Οι αδελφοί Ζωσιμάδες, ο Αρσάκης, ο Γεώργιος Σταύρου, ο Σίνας, ο Ζάππας, ο Τοσίτσας, ο Ριζάρης, ο Καπλάνης, ο Στουρνάρας, ο Χρηστάκης Ζωγράφος, ο Χατζηκώστας, ο Γεώργιος Αβέρωφ και πολλοί άλλοι διέθεσαν τεράστια χρηματικά ποσά για την κατασκευή έργων υποδομής, την ανάπτυξη της παιδείας, της υγείας και του πολιτισμού.
Το μέγεθος της προσφοράς αυτών των ευεργετών δεν περιορίστηκε μόνο στα στενά όρια της Ηπείρου αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το Πολυτεχνείο στην Αθήνα, η σχολή Ευελπίδων, το Παναθηναϊκό στάδιο, το θωρηκτό Αβέρωφ, το Ζάππειο μέγαρο, το Αστεροσκοπείο Αθηνών, το κτήριο της Ακαδημίας Αθηνών, το Αρσάκειο και πλήθος άλλων είναι έργα Ηπειρωτών ευεργετών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Γεώργιος Χατζηκώστας ο οποίος έφτιαξε νοσοκομείο όχι μόνο στα Ιωάννινα αλλά και στο Μεσολόγγι επειδή τον συγκινούσε η θυσία των Μεσολογγιτών κατά την ηρωική τους έξοδο το 1826.
Ηπειρώτες νεομάρτυρες και άγιοι
Στα χρόνια της Οθωμανική κυριαρχίας, οι Τούρκοι αρκετέ φορές προσπάθησαν είτε με δωροδοκίες είτε με τη βία να εξισλαμίσουν τους χριστιανούς. Όσοι αρνούνταν να γίνουν μουσουλμάνοι καταδικάζονταν σε θάνατο για εκφοβισμό. Οι μάρτυρες της πίστης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ονομάζονται Νεομάρτυρες.Κορυφαία μορφή ήταν ο Κοσμάς ο Αιτωλός που κατάγονταν από το χωριό Μέγα Δέντρο Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας. με τις περιοδείες και την διδασκαλία του συνέβαλε στην αναχαίτιση του εξισλαμισμού στα χωριά της Ηπείρου και στην διάσωση της ελληνικής γλώσσας. Το 1779 οι εχθροί του Ελληνισμού θα τον κρεμάσουν στην Βόρεια Ήπειρο.
Άλλοι νεομάρτυρες είναι ο άγιος Ιωάννης ο Ράπτης από το Τέροβο που μαρτύρησε τον 16ο αιώνα, ο άγιος Γεώργιος ο Νέος που μαρτύρησε τον 19ο αιώνα και πολλοί άλλοι.
Η απαλευθέρωση των Ιωαννίνων
Τα Ιωάννινα απελευθερώθηκαν από τον τουρκικό ζυγό στις 21 Φεβρουαρίου 1913. Η αποφασιστική μάχη δόθηκε στο Μπιζάνι, το οποίο οι Τούρκοι του Εσάτ πασά είχαν οχυρώσει ιδιαίτερα αποτελεσματικά με τη βοήθεια Γερμανών στρατιωτικών.
Η πόλη των Ιωαννίνων θα πέσει στα χέρια του ελληνικού στρατού χάρη στην παράτολμη κυκλωτική κίνηση του ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου ο οποίος παραπλάνησε τον εχθρό και τον έκανε να πιστέψει ότι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να παραδοθούν. Με την κίνηση αυτή αιχμαλώτισαν 20.000 Τούρκους στρατιώτες. Όμως άλλοι 15.000 δεν παραδόθηκαν και οπισθοχώρησαν προς βορρά. Καταδιώκοντας τις δυνάμεις αυτές ο ελληνικός στρατός θα ελευθερώσει και τις πόλεις και τα χωριά της Βορείου Ηπείρου.
Στις 28 Φεβρουαρίου 1914 οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου θα ανακηρύξουν την αυτονομία τους με Πρόεδρο της "Αυτόνομης Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου" τον πρώην υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας Γεώργιο Ζωγράφο. Τελικάτο 1921 οι Μεγάλες Δυνάμεις υπό την πίεση της Ιταλίας θα παραχωρήσουν την Βόρεια Ήπειρο στην Αλβανία.
Ο Ελλανοϊταλικός πόλεμος στην Ήπειρο
 |
| Πίνακας του Αλ. Αλεξανδράκη |
Ο ελληνικός στρατός αποτελούνταν από 35.000 στρατιώτες και 140 αεροπλάνα. Τη γραμμή άμυνας από τη Θεσπρωτία μέχρι τον Σμόλικα είχε αναλάβει η VIII Μεραρχία με διοικητή τον υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο με έδρα των επιχειρήσεων το Καλπάκι. Οι ιταλικές δυνάμεις ανέρχονταν σε 100.000 άνδρες και 400 αεροπλάνα.
Παρά την υπεροχή του ο εχθρός δεν θα καταφέρει να διασπάσει την γραμμή του μετώπου Καλαμάς-Καλπάκι. Η παθιασμένη άμυνα των Ελλήνων και η ευστοχία του πυροβολικού θα καθηλώσουν τους Ιταλούς.
Η ιταλική μεραρχία Τζούλια εκπαιδευμένη στον ορεινό πόλεμο, κατάφερε να διασπάσει το μέτωπο ανάμεσα από τον Σμόλικα και το Γράμμο. Ο συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης με τις μικρές δυνάμεις που διέθετε, έκανε ελιγμό οπισθοχώρησης μέχρι να φτάσουν ενισχύσεις. Έτσι οι Ιταλοί ανενόχλητοι σχεδόν πέρασαν από την Σαμαρίνα, το Δίστρατο και έφτασαν στη Βωβούσα με στόχο να καταλάβουν το Μέτσοβο.
Όταν σε λίγες μέρες το Απόσπασμα Πίνδου του Δαβάκη θα ενισχυθεί με νέες δυνάμεις, στις 2 Νοεμβρίου 1940 θα αντεπιτεθεί για να καταλάβει τα υψώματα Προφήτης Ηλίας Φούρκας, Ζεκίρι και Ταμπούρι Κερασόβου. Οι Ιταλοί, γνωρίζοντας την στρατηγική σημασία αυτών των υψωμάτων, θα αμυνθούν πεισματικά. Στην προσπάθεια αυτή θα σκοτωθεί ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός Αλέξανδρος Διάκος και θα τραυματιστεί σοβαρά στο στήθος ο Σπαρτιάτης Κωνσταντίνος Δαβάκης. Παρά τις σοβαρές απώλειες, ο ελληνικός στρατός θα ανακτήσει υπό τον έλεγχό του τα σημαντικά αυτά υψώματα κι έτσι θα καταφέρει καίριο πλήγμα στις ιταλικές επιχειρήσεις γιατί τώρα πια οι ιταλικές δυνάμεις που είχαν φτάσει στη Βωβούσα, είχαν αποκοπεί και δεν άργησαν να παραδοθούν.
Ήταν ένας πόλεμος άνισος και πάνω απ' όλα άδικος. Όμως, η προσπάθεια άξιων αξιωματικών, γενναίων στρατιωτών και με την συμμετοχή του άμαχου πληθυσμού που παρά τη φτώχεια και την ανέχεια, διακατέχονταν από αίσθημα πατριωτικού καθήκοντος, κατάφεραν όλοι μαζί να αποκαταστήσουν την αδικία και να διασώσουν την τιμή και την αξιοπρέπεια του έθνους μας.
Δεκέμβρης 2013
Δημήτρης Τέλλης
Σημείωση: Η αναδρομή αυτή στην ιστορία της Ηπείρουέγινε με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την απελευθέρωση του τόπου μας. Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό τ. 128. της Αδελφότητας Αγίας Παρασκευής Κόνιτσας "ΚΕΡΑΣΟΒΟ'.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου