ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΡΑΣΟΒΟ

Χαρίλαος Γ. Γκούτος

-Το οικωνύμιο Κεράσοβο υπήρξε ή υπάρχει και σε άλλα μέρη (Πωγώνι, Δωδώνη, Πρέβεζα, Ευρυτανία, Τρίκαλα). Προήλθε είτε από τη λέξη κεράσι, είτε από τα ονόματα Κέρασος ή Κεράσης[1].

-Πληθυσμός: το 1846 κάτοικοι 287, το 1874   1.152, το 1888  860, το 1911  941,  το 1920   722, το 1940    1.310.

-Σε τοποθεσίες του χωριού βρέθηκαν κατάλοιπα ψηφιδωτών δαπέδων, ρωμαϊκού λουτρού, αγγείων και τάφων, νομίσματα και μεγάλος λίθινος χειρόμυλος, όλα δε αυτά θεωρούνται ως αρχαία ή βυζαντινά[2].

-Σε εράνους που διενεργούσαν μοναχοί της μονής Ζάβορδας Γρεβενών την περίοδο 1534-1692, έδωσαν χρήματα κάποτε και 17 κάτοικοι του Κερασόβου, το οποίο  ανήκε στην επισκοπή Βελλάς,  μνημονεύεται δε και στις παρρησίες της Μολυβδοσκέπαστης μονής (ανανεώθηκε το 1788) και της μονής Σκαμνελίου  Ζαγορίου (1736)[3].

-Εκτός από τον οικισμό Κεράσοβο ή Λόγκα, υπήρχαν παλαιότερα και δύο άλλοι οικισμοί του χωριού: αφ’ ενός ο Κάτω Μαχαλάς, νοτιοδυτικά, σε απόσταση 500 μέτρων, στην περιοχή όπου υπάρχει εκκλησία του Αγίου Νικολάου, και αφ’ ετέρου το Ριάχοβο, βορείως σε απόσταση 3-4 χλμ, όπου υπήρχαν και χάνια, τα οποία εξυπηρετούσαν τους διαβάτες της οδικής αρτηρίας που διερχόταν από τις τοποθεσίες: αυχένας Βέργου, Ταμπούρι, Ντουραλή και Γύφτισσα, όπου σώζονται καλντερίμια. Η εκκλησία του Ριαχόβου  ήταν αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και λεγόταν Κλαδαριώτισσα[4]. Πιθανολογώ ότι ονομάσθηκε έτσι επειδή σε αυτήν μεταφέρθηκαν και φυλάχθηκαν εικόνες και άλλα πράγματα της γειτονικής μονής Κλαδόρμης, από τότε που  η μονή αυτή καταστράφηκε μέχρι το 1747 που ανακαινίσθηκε.

-Κοντά στο Ριάχοβο, στην τοποθεσία Κρέμαση Ραχοβίτσας, υπήρχε μονή που ήταν αφιερωμένη στα Γενέθλια του Ιωάννου του Προδρόμου και είχε τρία καμπαναριά. Στον χώρο αυτόν σώζονται ίχνη τοίχου και βρέθηκε θυμιατήρι. Το 1900 περίπου μεταφέρθηκαν από εκεί  200 έως 300 φορητές εικόνες, οι οποίες τοποθετήθηκαν  κατά στοίβες  στην κεντρική εκκλησία του Κερασόβου, αλλά αργότερα κάηκαν ως καυσόξυλα για θέρμανση. Σώζονται μόνον δύο από αυτές, εκ των οποίων η μία παριστά τον Ιωάννη  Πρόδρομο. Στην μονή υπήρχαν και τρεις σφαιρικές πέτρες, ενώ άλλες δύο υπήρχαν στο Ριάχοβο, εκάστη δε από αυτές είχε βάρος 40 οκάδων και κρίκο σιδερένιο. Μάλλον ήσαν όργανα άθλησης[5].

-Σύμφωνα με την παράδοση, επειδή οι χωριανοί έσφαξαν ελάφι προστατευόμενο από την Αγία Παρασκευή, η εικόνα της, που υπήρχε σε ομώνυμο ναό του χωριού, έφυγε μόνη της και επήγε στο Παλιοσέλι (ίσως τον 17^ο αιώνα), όπου και παρέμεινε[6].

-Η κεντρική εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου κτίσθηκε το 1812, κοντά στη θέση ομώνυμης παλαιότερης εκκλησίας (δίπλα στην οποία υπήρχε νεκροταφείο), ιστορήθηκε δε το 1817. Οι παλιές φορητές εικόνες της, εκ των οποίων δύο του 1786 (Βρεφοκρατούσα, Χριστός) και μία του 1817 (Κοίμηση της Θεοτόκου), ίσως προέρχονται από την μονή Ριαχόβου ή από τις παλαιότερες εκκλησίες της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Νικολάου. Η φορητή εικόνα της Παναγίας, η οποία κατά την παράδοση αγιογραφήθηκε  το 1777 και μεταφέρθηκε εδώ το 1785 από το Ριάχοβο, ίσως ήταν η λεγόμενη «Κλαδαριώτισσα» που χάθηκε το 1955[7].

-Το εξωκκλήσι που ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Προκόπιο, αφιερώθηκε αργότερα στον Άγιο Γεώργιο με την ελπίδα ότι οι μουσουλμάνοι τσιφλικάδες δεν θα το έβλαπταν επειδή εφοβούντο τον Άγιο Γεώργιο (σώζονται σε αυτό τρεις φορητές εικόνες του 1816)[8].

-Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, όταν ήρθε στην ράχη Βέργου, έκρινε ότι έπρεπε να πάει όχι στο Κεράσοβο, αλλά στην Στράτσιανη που τότε κινδύνευε να τουρκέψει[9] (εξισλαμισθεί).

-Το 1743 ο Γιάννης Πρίφτης, καπετάνιος της Σαμαρίνας, έδιωξε από εκεί και από το Κεράσοβο μέχρι το Τεπελένι τον Βελή μπέη, πατέρα του Αλή πασά, ο οποίος, προερχόμενος από την Θεσσαλία, λεηλατούσε τους εδώ τόπους[10].

-Το 1785 ο οπλαρχηγός Μίτικος εγκαταστάθηκε στο Κεράσοβο και ελάμβανε τροφές από χωριανούς, γι’ αυτό ο αστυνόμος της Κόνιτσας έκαψε το χωριό. Τότε μετοίκησαν κάμποσες οικογένειές του στο χωριό Ντόλος Κοζάνης (όπου δημιούργησαν την συνοικία Κερασοφάδες, στην οποία υπήρχαν Κερασοβίτες ακόμη και κατά το  1818 και το 1836), ενώ οι Ριαχοβίτες μετοίκησαν στο Κεράσοβο, όπου έφεραν και την εικόνα της Παναγίας[11].

-Στο Κεράσοβο υπήρχαν σπαχήδες από το 1786 (ίσως και ενωρίτερα) μέχρι το 1845. Από το 1695 το χωριό τέθηκε υπό την προστασία Αλβανών μπέηδων, οι οποίοι από το 1830 περίπου επεδίωξαν με αυθαιρεσίες και δωροδοκίες να αναγνωρισθούν ως τσιφλικάδες. Απήγαγαν τότε τον κοινοτάρχη παπα-Γιάννη στην Κόνιτσα, απαιτώντας να δηλώσει ότι το χωριό είναι τσιφλίκι τους, αλλ’ αυτός αρνήθηκε, οι δε Κερασοβίτες έστειλαν δικούς τους στην Πόλη και έλαβαν τρία σουλτανικά διατάγματα που όριζαν ότι το Κεράσοβο δεν είναι τσιφλίκι. Το 1852, με ραδιουργίες των μπέηδων,  οι δημογέροντες του χωριού φυλακίσθηκαν στα Γιάννενα. Το 1860 οι μπέηδες κατάφεραν να αναγνωρισθούν ως τσιφλικάδες με σουλτανικό διάταγμα, το οποίο όμως δεν ενεργοποιήθηκε διότι δεν εκδόθηκαν τίτλοι κυριότητάς τους, αλλά ωστόσο οι μπέηδες απαιτούσαν από το χωριό να δίνει το γεώμορο. Το 1863 πολλές από τις οικογένειες του χωριού που αδυνατούσαν να δώσουν το γεώμορο  μετοίκησαν στην Θεσσαλία, ιδίως στην Σκλάταινα Καρδίτσας. Το 1886 ο λήσταρχος Νταβέλης σκότωσε τον τσιφλικά Μουσλίμ και έκαψε το σπίτι του , συνεργαζόμενος με Κερασοβίτες. Το 1901 στάλθηκαν στην Πόλη δύο αντιπρόσωποι του χωριού για να ζητήσουν  να αναγνωρισθεί το δίκιο του , αλλά η εκεί αστυνομία τους ανάγκασε να επιστρέψουν στο χωριό. Το 1907  οι μπέηδες δωροδόκησαν τους αρμόδιους και έλαβαν χαριστικώς βεβαίωση ότι το Κεράσοβο είναι τσιφλίκι τους, αλλά το 1913 το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο δικαίωσε το Κεράσοβο. Επακολούθησαν νέες αντιδικίες μέχρι το 1938, οπότε οι μπέηδες εγκατέλειψαν τον δικαστικό αγώνα[12].

-Μετά την ερήμωση του Ριαχόβου, υπήρχαν 24 μπάστενες-σπίτια, εκ των οποίων 13 ήσαν στην περιοχή του  και 11 στο Κεράσοβο. Πριν από το 1912 πολλοί Κερασοβίτες βιοπορίζονταν κατά το πλείστον  είτε παράγοντας οικοδομική ξυλεία που μετέφεραν με ζώα τους στα περίχωρα, είτε εργαζόμενοι ως οικοδόμοι σε άλλους τόπους[13].

-Από το Κεράσοβο πέρασαν το 1806 ο Γάλλος πρόξενος Πουκεβίλ και το 1896 ο Ιταλός βοτανολόγος Baldacci που ήταν ο πρώτος ερευνητής βοτάνων στον Σμόλικα. Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν δύο σπήλαια. Στη θέση Λιβάδι υπήρχε σπάνιο είδος κέδρου (με ρητίνη), που χρησίμευε και ως σκιοθηρικό ρολόι. Ο πλάτανος της πλατείας φυτεύθηκε το  1894[14].

-Μουχτάρηδες του χωριού  διετέλεσαν και οι: Δημ. Χρήστου (1872-3), Ευ. Γεωργίου, Ευ. Τέλης (1874). Το χωριό το 1875 είχε 192 οικογένειες και κοινό σχολείο με 36 μαθητές και με δάσκαλο μισθοδοτούμενο με εισφορές των χωριανών, ενώ το 1899 είχε δύο δασκάλους και 60  μαθητές[15].

-Το 1855 έδρασαν ως αντάρτες επαναστάτες ο Κουτσογιώργος, ο Πλιάτσικας και ο Σπαθούλας, ο οποίος ήταν άριστος στο τρέξιμο, στο άλμα και στην ιππασία και σκότωσε τον Χασάν Κοπάτση. Γυμνασμένος ήταν και ο Ρωμιός Βελεστίνος που έζησε και στα Βαλκάνια αλλά δολοφονήθηκε το 1900 από τον τσιφλικά Τακή μπέη[16].

-Οι τρεις ιερείς του χωριού  το 1893 συμφώνησαν για τις αρμοδιότητές τους στις τρεις ενορίες. Το 1904 οι ενοικιαστές του ξενώνα και του μαγαζιού, που ανήκαν στην εκκλησία, αρνήθηκαν να πληρώσουν τα μισθώματα. Ο Κ. Γ. Φουντάς το 1910 έγινε μοναχός στο Άγιο Όρος με το όνομα  Μητροφάνης, απέθανε δε το 1919[17].

-Τον Δεκέμβριο του 1912 το Κεράσοβο επαναστάτησε, οι δε 200 άνδρες του εφοδιάσθηκαν με όπλα. Την 17.1.1913 ήλθαν 2.000 Τούρκοι στρατιώτες και λεηλάτησαν το χωριό, ενώ τα γυναικόπαιδα έφυγαν στην Δ. Μακεδονία. Την 26.1.1913 οι Τούρκοι έκαψαν 90 από τις 130 οικίες του χωριού και έφυγαν αφήνοντάς το ελεύθερο[18].

(Υποσημειώσεις)

1. Κ. Οικονόμου, Τα οικωνύμια του νομού Ιωαννίνων, 2006  135, Πρβλ το δημοτικό τραγούδι για την κόρη Κερασίνα (Γ. Κοντοδήμος, Λαογραφικά-ιστορικά Κερασόβου, 1978, 383).

2. Δ. Σαμαράς, Κιράσοβο, 2002  53, 67, 69, 72, 101, ο ίδιος, Εκκλησίες, εξωκλήσια, εικονίσματα και νερόμυλοι του χωριού μας, 1999  120,  Κοντοδήμος, Κερασοβίτικα βιώματα, 1988  269.

3.  Μ. Χατζηϊωάννου, Η ιστορική εξέλιξη των οικισμών στην περιοχή του Αλιάκμονα,  2002  75,  Ηπειρ. Εστία, τ. 1966   854,  Επιστ. Επετ. Βυζ. Σπουδών, τ. 1935  305.

4.  Κ. Στεργιόπουλος,  Ηπειρ. Χρονικά,  τ. 1937   216,  τ. 1938  168,  Σαμαράς, Κιράσοβο, 65-67, 57, 24, 195, 198, 413,  Κοντοδήμος, Κερασοβίτικα… 172, 167. Στην σελ. 93 γράφει ότι ο εν λόγω δρόμος ήταν διαβατός όλο το έτος, ενώ στον δρόμο μεταξύ Πυρσόγιαννης και Εφταχωριού γίνονταν ληστείες.

5.  Σαμαράς, ό.π. 71,72, 74-75, 198, 212, ο ίδιος, Εκκλησίες… 25-26, Κοντοδήμος, Κερασοβίτικα… 91, 167, 66, 68, ο ίδιος, Λαογραφικά… 66, 73, 435.

6.  Αν. Ευθυμίου, εφημ. « Πρωινός Λόγος» Ιωαννίνων φ. 24, 25, 27 Ιουνίου 1963, Η. Βασιλίκας, εφημ. «Ηπειρ. Μέλλον» φ. της 2.9.1964, Σ. Τσόδουλος, Ηπειρ. Χρονικά, τ. 2002  141-3,   όπου πρόσθετη βιβλιογραφία, Σαμαράς, Εκκλησίες…  44-46.

7.  Σαμαράς,  Εκκλησίες… 11, 15, 16, 23, 27, ο ίδιος, Κιράσοβο, 74, 75.

8.  Σαμαράς,  Εκκλησίες… 48-50.

9.  Κοντοδήμος, Κερασοβίτικα… 174, Σαμαράς,  Εκκλησίες… 120.

10.  Ι. Λαμπρίδης,  Ηπειρ. μελετήματα, τχ Β’ 1887  17,  Κ. Κρυστάλλης, Εβδομάς, τ. 1891   τχ. 9, 

Α. Γεωργίου, Πολιτικόν  κάτοπτρον των πολιτικών της Ελλάδος, 1860  190-191, A. Wace/ M. Thompson, Οι νομάδες των Βαλκανίων,  1989  147,  Α. Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας, 1992  294,  Σαμαράς, Κιράσοβο,  223, βλ. όμως και Π. Αραβαντινός, Χρονογραφία της Ηπείρου, 1856 τ. Α’ 257, ο ίδιος, Ηπειρωτικά τραγούδια, 28, 37, Α. Παπαδημητρίου, Σελίδες Ιστορίας των Γρεβενών,  2002  317-8. Τότε ίσως καταστράφηκε η μονή Κλαδόρμης (Γκούτος, ό.π. 47, 51, 107-108).

11.  Βλ. Γκούτος, Κεράσοβο, τχ 120/2011, ο ίδιος, Κόνιτσα, τ. 2010  413.

12.  Βλ. Γκούτος, Κεράσοβο, τχ 121/2012.

13.  Κοντοδήμος, Κερασοβίτικα…286, ο ίδιος, Λαογραφικά…69, 313, Β. Τζαλόπουλος, Ηπειρωτικόν Ημερολόγιον η Νέα Ελλάς, 1913  139,  Α. Πετρονώτης/Β. Παπαγεωργίου, Μαστόροι χτίστες από τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας,  2008  627 επ. , Σαμαράς, Κιράσοβο,  389  επ. , Ο Β. Κυρίτσης το 1906 ανέλαβε την εργολαβία κατασκευής του σχολείου Παλιοσελίου (Κόνιτσα, τ. 1990  247).

14.  Pouqueville, Ταξίδι στη Ελλάδα, Τα Ηπειρωτικά, 1994  169,  A. Baldacci, Επετ. Παρνασσού, 1899  152 επ. (Κόνιτσα, τ. 2003 213 επ.), Κεράσοβο, τχ 118/2011, Κοντοδήμος, Κερασοβίτικα… 89, 75-86, 88.

15.  Α. Ευθυμίου, Σελίδες από την ιστορία της Κόνιτσας, 1997  43, 47, 49, 51, 54, Επετ. του εν Κων/πόλει Φιλολ. Συλλ. 1875  191,  εφημ. «Αγών» φ. της 11.2.1900. Για τους δασκάλους, βλ. και Σαμαράς, ό.π. 169, 171, 178 επ.

16.  Σαμαράς, ό.π. 237, Κοντοδήμος, Κερασοβίτικα… 66-68, 74, 151.

17. Σαμαράς, ό.π.158, 159, 169, 416, Ηπειρ. Ημερολόγιο, τ. 1999   222. Για τους ιερείς του χωριού μετά το 1811, βλ. Σαμαράς, Εκκλησίες… 30. Για τις κληροδοσίες προς την εκκλησία, βλ. Κοντοδήμος, ό.π. 187, 196.

18.  Βλ. Γκούτος, Κεράσοβο, τχ 120/2011.

---