Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΧΑΝΙ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΖΑΓΟΡΙΟΥ

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΧΑΝΙ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΖΑΓΟΡΙΟΥ

Το χάνι στην Καλλιθεα Ζαγορίου όπως ήταν την εποχή εκείνη

Ήταν 7 Σεπτεμβρίου 1944 όταν μια ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ, ανάμεσά τους ήταν και δυο Κερασοβίτες, όταν με αρχηγό τον Χαρίση Ζδράβο, επιτέθηκαν σε φυλάκιο των Γερμανών κατακτητών στο χάνι Καλλιθέας Ζαγορίου.

Το ιστορικό χάνι Καλλιθέας ήταν χτισμένο στη δεξιά άκρη της δημοσιάς που ενώνει τα Γιάννινα με την Κόνιτσα, στο 38ο χιλιόμετρο.

     Πέτρινο κτίριο, διώροφο, με αυλή, υπόστεγο για ζώα, εστιατόρια στο ισόγειο και πέντε δωμάτια με σάλα, στο δεύτερο πάτωμα.

     Στην προπολεμική εποχή που τα μέσα συγκοινωνίας ήταν λιγοστά κι αργοκίνητα – στην περιοχή της Ηπείρου τουλάχιστο – τα χάνια έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των μετακινούμενων κατοίκων.

     Εκεί ξεπέζευαν οι ταξιδιώτες να φάνε και να ξαποστάσουν, ώστε να συνεχίσουν με νέο κουράγιο το επίπονο ταξίδι τους την άλλη μέρα, για τον προορισμό τους.

     Για τους λόγους αυτούς, τα χάνια έπαιζαν ένα σπουδαίο κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων σε παλιότερες εποχές.

     Ένα τέτοιο χάνι ήταν και το χάνι Καλλιθέας ή χάνι του Ζωίδη, όπως λέγονταν αλλιώς, από τον κάτοχό του Γιάννη Ζωίδη απ΄το χωριό Αρτσίστα.

     Οι γερμανικές κατοχικές αρχές το επίταξαν και το μετέτρεψαν σε οχυρό, κλείνοντας τα παράθυρα και σκάβοντας χαρακώματα τριγύρω. Συρματοπλέγματα, νάρκες, όλμοι, πολυβόλα με τέχνη διαταγμένα, το προστάτευαν από επίθεση ανταρτών.

     Εκεί γίνονταν ο έλεγχος στους διερχόμενους από τη γερμανική φρουρά (πόστο μπλόκο).

     Εκτός από το χάνι, οι Γερμανοί είχαν διάφορα φυλάκια σ΄ όλο το μήκος του δρόμου, από τα Γιάννινα μέχρι τ΄ αλβανικά σύνορα.

     Τρία χιλιόμετρα, νότια, υπήρχε (στο Καλπάκι) αρκετή γερμανική δύναμη με άρματα μάχης κι αντιαεροπορικά πυροβόλα.

      Στον Αι-Λιά Δολιανών, άλλο φυλάκιο. Στο 41ο χιλιόμετρο, κάτω από το χωριό Μαυροβούνι, είχαν εγκατεστημένο φυλάκιο με ομάδα που προστάτευε την ξύλινη γέφυρα, από πιθανή ανατίναξη. Στο 44ο χιλιόμετρο είχε την έδρα του λόχος Γερμανών (στη θέση «Μαλαγάρια») που φύλαγε τους δρόμους με ενέδρες κ.λ.π.

     Οι φρουρές συνεχίζονταν (Δέμα, Μπουραζάνι) ως τα σύνορα.

     Με το πυκνό αυτό δίκτυο των καλοοχυρωμένων φυλακίων, οι Γερμανοί εξασφάλιζαν τη ζωτικής σημασίας οδική επικοινωνία της Ηπείρου με την Ευρώπη.

     Μέσα το 1944 όμως, ο ΄Αξονας έπαιρνε τη κάτω βόλτα. Οι σύμμαχοι τους έσφιγγαν από παντού και οι αντάρτικες δυνάμεις Ελλάδας, Αλβανίας και Γιουγκοσλαβίας, είχαν περάσει στην αντεπίθεση.

     Για να προστατέψουν τη μελλοντική τους υποχώρηση προς Αλβανία, είχαν ενισχύσει πιο πολύ τις φρουρές τους.

     Παρατηρούμε λοιπόν, ότι την εποχή της ελασίτικης επίθεσης στην Καλλιθέα, οι Γερμανοί ήτα σε γενική επαγρύπνηση σ΄όλο το μήκος του δρόμου.

     Αυτό έκανε και την επιχείρηση ακόμα πιο δύσκολη – για να μην πούμε αδύνατη – αλλά και πολύ επικίνδυνη.

     Όμως η διοίκηση του 85ου Συντάγματος  με διοικητή τον Γ. Καλλιανέση (Μεσήνης) τη σχεδίασε με μαεστρία, την τόλμησε αδίσταχτα και τα δέκα ψυχωμένα παλικάρια την εκτέλεσαν με απαράμιλλη τόλμη και απόλυτη επιτυχία.

Οι  δέκα ηρωικοί άντρες που έλαβαν μέρος σ’ αυτήν την παράτολμη αλλά επιτυχή καταδρομική επιχείρηση ήταν:

-Χαρίσης Ζδράβος,  Κόνιτσα, αρχηγός της ομάδας.

- Ευάγγελος Ντακουβάνος, Κεράσοβο Κόνιτσας.

- Νικόλαος Ντακουβάνος , Κεράσοβο Κόνιτσας.

-Νάκος Αναστασίου, Κόνιτσα.

-Γιώργος Μόκας, Φούρκα Κόνιτσας.

-Λάζος Οικονόμου, Πύργος Κόνιτσας.

-Κωνσταντίνος Τσιάρας, Γιάννενα.

-Αποστόλης Σπύρου, Πεστά Ιωαννίνων.

-Χρήστος Χασιώτης, Δίστρατο Κόνιτσας.

-Βίκτωρ Πετατσίνι, Ιταλός αντιφασίστας.

Από τους 40 άνδρες του γερμανικού φυλακίου, οι 25 σκοτώθηκαν, οι 12 πιάστηκαν αιχμάλωτοι και κάτι λίγοι κατάφεραν να διαφύγουν προς το Καλπάκι για να ζητήσουν βοήθεια. Από τη μεριά των ηρώων της Εθνικής Αντίστασης σκοτώθηκε το παλικάρι από τον Πύργο Κόνιτσας, ο Λάζος Οικονόμου και τραυματίστηκε στο πόδι ο κερασοβίτης Ευάγγελος Ντακουβάνος.

Αφήγηση του Χαρίση Ζδράβου

     Στις αρχές Σεπτέμβρη 1944, η διοίκηση του 85ου Συντάγματος, αποφάσισε να χτυπήσει το οχυρωμένο χάνι Καλλιθέας.

     Εμένα μου ανατέθηκε να εξουδετερώσω το σκοπό, με μια ομάδα αποφασισμένων παλικαριών και να αιφνιδιάσουμε τους Γερμανούς του φυλακίου.

     Με το διοικητή Μεσήνη και το Σπ. Πρωτοσύγγελο κάναμε αναγνώριση από τα γύρω υψώματα τις παραμονές της επιχείρησης.

     Μείναμε άγρυπνοι από το βράδυ ως το πρωί παρατηρώντας τις κινήσεις των εχθρών που ξαγρυπνούσαν.

     Οι Γερμανοί για να αποφύγουν τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς δεν έκαναν μεγάλες μετακινήσεις την ημέρα.

    Οι φάλαγγες των αυτοκινήτων κυκλοφορούσαν προς την Αλβανία κατά τη νύχτα και στο φυλάκιο (όπως και στα άλλα φυλάκια κατά μήκος του δρόμου ) παρέμειναν ξάγρυπνοι για να τις προστατέψουν. Το πρωί πήγαιναν μες στο χάνι για ύπνο, αφήνοντας δυο Σκοπούς στο δρόμο για να ελέγχουν την κίνηση κατά τη διάρκεια της ημέρας.

    Έτσι αποφασίστηκε να γίνει το χτύπημα πρωί, μόλις θα φώτιζαν οι αχτίνες του ήλιου, τις κορφές του βουνού Κασιδιάρη…

    Για εύκολο και ανυποψίαστο πλησίασμα του Σκοπού θα πηγαίναμε ντυμένοι βλάχικα.

    Την παραμονή της επιχείρησης, λοιπόν, συγκεντρωθήκαμε στην Αρτσίστα  και αφού διάλεξα εννιά συντρόφους – ένας από τους οποίους ήταν Ιταλός – ξεκινήσαμε μαζί με άλλα τμήματα του 85ου Συντάγματος  για την αποστολή μας. Οι σύντροφοι της ομάδας ήταν όλοι ψυχωμένα παιδιά κι αποφασισμένα για όλα, ακόμα και για το θάνατο…

    Ντυμένοι με τα βλάχικα φτάσαμε τα μεσάνυχτα στα μεσοβουνιώτικα αμπέλια, όπου λουφάξαμε για ύπνο.

     Όμως από την υπερένταση δεν μας κολλούσε ύπνος. Λαγοκοιμόμασταν ώσπου να ξημερώσει.

     Μόλις έκρουσε ο ήλιος στον Κασιδιάρη , όπως ήταν το σύνθημα,  φορτώσαμε στα ζώα που κουβαλούσαμε μαζί μας, άχυρα, τενεκέδια, κάπες και άλλα βλάχικα είδη και πήραμε ίσια το δημόσιο δρόμο  που οδηγεί στην Καλλιθέα.

     Οι μισοί άνδρες φορούσαν γυναικεία και οι άλλοι μισοί ανδρικά σαρακατσάνικα ρούχα.

     Εγώ ήμουν ντυμένος γερο-τσέλιγκας, με μια ψεύτικη καμπούρα και πήγαινα καβάλα σ΄ ένα άλογο.

     Κοίταξα τα παιδιά καθώς βαδίζαμε και μου φαίνονταν σα να παίζαμε θέατρο. Η αφεντιά μου ίδιος γερο-Σαρακατσάνος, στ΄ άλογο.  Πίσω ακολουθούσαν οι άλλοι με μαντήλες στο κεφάλι, ρόκες με τουλούπες μαλλί – τάχα πως έγνεθαν – τουρβάδες στον ώμο,  ίδιο θέατρο.

     Και μέσα σ΄ αυτό το μασκάρεμα, κρυμμένα τα όπλα μας (αυτόματα, μαχαίρια, χειροβομβίδες ).

     Δεν αργήσαμε και πολύ,  και να,  στη στροφή, αντικρίσαμε το Γερμανό σκοπό  μπροστά από το φυλάκιο (εκεί που ήταν το παλιό εικόνισμα).

     Πέρα στο χάνι γυρόφερναν 5-6 Γερμανοί ή Ιταλοί  κάτι έκαναν, μα δε διακρίναμε καλά. Μετά αποδείχτηκε πως έγδερναν μια προβατίνα για το συσσίτιο της ημέρας.

     Όταν μας είδε ο σκοπός, κάτι φώναξε και ένας αξιωματικός βγήκε και με τα κιάλια, αγνάντεψε προς το μέρος μας.

     Εκείνη τη στιγμή μας έλουσε κρύος ιδρώτας, που λένε. Αν παρατηρούσε κάτι το ύποπτο ο Γερμανός, δεν το ‘χε σε τίποτε να δώσει το σύνθημα «πυρ « και να μας θερίσουν με τα μυδράλια χωρίς να προλάβουμε να πλησιάσουμε το σκοπό.  Αυτό θα ήτα φοβερή αποτυχία μας.

    Στα κλεφτά λοξοκοίταξα για μια στιγμή τους συντρόφους μου. ΄Ολοι φαίνονταν αποφασιστικοί. Δεν έδειχνε κανένας να κιοτεύει. Απάνω τους και ότι γίνει, ψιθύρισα,  και συνεχίσαμε αργά και σταθερά την πορεία μας προς τη σκοπιά σα να μη συνέβαινε τίποτα.

     Πλησιάσαμε το σκοπό : -

      -Αλτ, προστάζει ο Γερμανός « παπίερ ».

     -Τζιαννίνα, Ερυθρό Σταυρό, του απαντώ εγώ και δε θυμάμαι τι άλλο μού΄ρθε κείνη τη στιγμή.

     Στο σημείο αυτό πρέπει να πω ότι το σχέδιο πρόβλεπε την εξόντωση του Γερμανού σκοπού με μαχαίρι, ώστε να μην ακουστούν πυροβολισμοί και ειδοποιηθούν οι άλλοι Γερμανοί που βρίσκονταν μέσα στο χάνι. Βλέποντας όμως έξω στην αυλή στρατιώτες, αυτό μας ξάφνιασε και στα λίγα λεπτά που κάναμε ώσπου να φτάσουμε στο σκοπό, αποφάσισα να δράσω με πιστόλι.

     Έτσι όταν σίμωσα το σκοπό, κάνω πως βγάζω την άδεια κι αδράχνω σβέλτα το πιστόλι απ΄ τον  κόρφο,  πυροβολώ κατακέφαλα το Γερμανό και ταυτόχρονα ρίχνομαι κατά πάνω του από το άλογο. Πυροβολώ κι άλλη μια φορά ενώ οι σύντροφοι τρέχουν προς το φυλάκιο. Θερίζουμε τον άλλο σκοπό κι αυτούς που στέκονταν στην αυλή.

     Εκείνες τις στιγμές γίνονταν χαλασμός. Ριπές από τα αυτόματα γάζωναν το χάνι κι από τον πάνω όροφο οι Γερμανοί έριχναν χειροβομβίδες.

     Σε μια στιγμή βλέπουμε τ΄ αθάνατο παλικάρι, το Λάζο να παλεύει μ΄ έναν Γερμανό. Σκοτώνουμε το Γερμανό, κι ο Λάζος ορμάει να μπει στο χάνι. Μια ριπή από το υπόγειο τον ρίχνει νεκρό. Πιο πέρα άλλος λεβέντης, ο Ντακουβάνος τραυματίζεται από ριπή στο πόδι. Τότε ακούω δίπλα μου τον Ιταλό Βίκτωρα να φωνάζει.

    -Αβάντι σάλτο… Πηδάμε ν΄ αποφύγουμε τις ριπές από κάτω και μπαίνουμε στο χάνι.

     Ένας Γερμανός, ξαπλωμένος στο διάδρομο του πάνω πατώματος, έριχνε με το μυδράλιο.

     Δεν μπορούσαμε να σηκώσουμε κεφάλι στη σκάλα. Τότε σηκώνει ο Βίκτωρ το στεν ψηλά από το κεφάλι του και συρτά στον τοίχο,  παίρνει την ευθεία και ρίχνει τρεις σφαίρες. Αυτό ήταν. Ο Γερμανός σταμάτησε να ρίχνει, τον σιγούρεψε για καλά ο Βίκτωρας.

     Έγιναν όλα τόσο γρήγορα, που είναι αδύνατο, η μνήμη να κρατήσει όλες τις λεπτομέρειες. Βγήκα έξω.

      ;Hρθαν πολλοί συναγωνιστές και πρώτος και καλύτερος ο διοικητής Μεσήνης.

      Όλοι δουλέψαμε γρήγορα, σαν τα μυρμήγκια .Άλλοι φόρτωσαν όπλα και πυρομαχικά στο ζώα, άλλοι πήραν στους ώμους κάθε χρήσιμο πράμα που βρήκαν και απομακρύνθηκαν.

      Η επιχείρηση πέτυχε.

      Όμως μια βαριά πλάκα μας βαραίνει την καρδιά. Είναι ο καημός μας για το παλικάρι που χάσαμε.

     Κουβαλάμε στην πλάτη τον ήρωα και στην Αγία Παρασκευή Αρίστης,  τον θάψαμε βιαστικά. Εκεί ακούσαμε και τις πρώτες ομοβροντίες από τα γερμανικά κανόνια που ΄βαζαν στο …. γάμο του Καραγκιόζη.

     Τα πουλιά είχαν πετάξει….

Για τη μάχη αυτή γράφει ο Σωτήρης Τουφίδης στο βιβλίο του ‘Το χρονικό της Καλλιθέας’, 1988:

Στην Κατοχή έγιναν πολλές και σπουδαίες μάχες, το κατόρθωμα όμως των  ανταρτών του ΕΛΑΣ στο χάνι της Καλλιθέας Ζαγορίου υπήρξε μοναδικό στην πρωτοτυπία του. Σχεδιάστηκε με φαντασία από την διοίκηση του ΕΛΑΣ και εκτελέστηκε με απαράμιλλο ηρωισμό. Η λαμπρή νίκη διαδόθηκε γρήγορα από στόμα σε στόμα και γέμισε με χαρά και υπερηφάνεια τον βασανισμένο λαό.

Το μνημείο που υπάρχει σήμερα

Στο σημείο της μάχης  από το 1985 υπάρχει  ένα λιτό μνημείο για να θυμίζει σε όλους μας τον ηρωισμό των ανταρτών της Εθνικής Αντίστασης.

Βιβλιογραφία: α) Σωτήρης Τουφίδης ‘Το χρονικό της Καλλιθέας’.

   β) Περιοδικό ‘ΚΟΝΙΤΣΑ’ , γ) Ιστοσελίδα www.stratsiani.gr 

Επιμέλεια: Δημ. Τέλλης